پرسش های متداول

شب قَدر یا لَیلَهُ القَدر شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک‌ساله انسان‌هاست. قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن می‌گوید. براساس آیات قرآن و روایات، ارزش شب قدر بیش از هزار ماه است. این شب بافضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است و در آن، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند.

زمان دقیق شب قدر، روشن نیست؛ ولی بر اساس بسیاری از روایات، درماه رمضان واقع شده و یکی از شب‌های ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ این ماه دانسته شده است. شیعیان بر شب ۲۳ رمضان و اهل سنت بر شب ۲۷ رمضان تأکید بیشتری دارند.

شیعیان در این شب‌ها با الگوگیری از معصومان(ع)، به شب‌زنده‌داری، تلاوت قرآن، دعا، عبادت و مذاکره علمی و کسب دانش و معرفت می‌پردازند. ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) در این شب‌ها نیز به اهمیت آن نزد شیعیان افزوده و سوگواری برای آن امام با آیین‌های شب قدر همراه شده است.

شب قدر برترین و مهم‌ترین شب سال در فرهنگ اسلامی به شمار می‌رود. بنابر روایتی از پیامبر(ص)، شب قدر از موهبت‌های خدا بر مسلمانان است و هیچ‌یک از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبوده‌اند. در قرآن، سوره‌ای به توصیف و ستایش شب قدر اختصاص یافته و بدین نام (سوره قدر) خوانده شده است. در این سوره، ارزش شب قدر بیشتر از هزار ماه دانسته شده است. آیات یکم تا ششم سوره دخان نیز به اهمیت و رخدادهای شب قدر می‌پردازد.

در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که بهترین ماه، رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است. همچنین از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که شب قدر، سَروَر شب‌هاست. در حدیثی از امام صادق(ع)، شب قدر آغاز سال معرفی شده است که شاید منظور آغاز سال معنوی و عبادی باشد و شاید منظور مشخص شدن مقدرات یک‌ساله انسان باشد. بنابر منابع روایی و فقهی، روز قدر نیز همانند شب قدر، گرانقدر و با فضیلت است. وقوع برخی حوادث همانند ضربت‌خوردن امام علی(ع) در شب نوزدهم و شهادت او در شب ۲۱ رمضان، بر اهمیت این شب‌ها، نزد شیعیان افزوده است و آنان در این شب‌ها در کنار اهتمام به اعمال مستحب مخصوص این شب‌ها، برای آن امام نیز سوگواری می‌کنند.

در برخی از روایات آمده است که فاطمه(س) سِرّ شب قدر است و هر کس فاطمه(س) را به صورت کامل بشناسد، شب قدر را درک کرده است.

آیه اول سوره قدر و آیه سوم سوره دخان، بیانگر نزول قرآن در شب قدر است. بیشتر مفسران معتقدند در این شب، قرآن به صورت یک‌باره بر پیامبر(ص) نازل شد که به آن نزول دفعی می‌گویند؛ اما برخی معتقدند آغاز نزول تدریجی قرآن در ماه رمضان بوده است.

از امام باقر(ع) در توضیح «آیه فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب هر امر استواری معیّن و ممتاز می‌گردد»، نقل شده هر ساله در این شب، تقدیر سال آینده هر انسانی نوشته می‌شود. بر همین اساس در برخی از روایات، شب قدر به عنوان ابتدای سال دانسته شده است. علامه طباطبایی می‌گوید: «مراد از قدر، تقدیر و اندازه‌گیری است و خداوند در این شب، اموری از قبیل زندگی، مرگ، روزی، سعادت و شقاوت انسان‌ها را مشخص می‌سازد». بر پایه برخی از روایات، ولایت امام علی(ع) و سایر اهل‌بیت(ع) نیز در همین شب، مقدر و امضاء شده است.

بنا بر پاره‌ای از روایات در ماه رمضان شیاطین به غل و زنجیر کشیده شده و درهای بهشت برای مؤمنان باز می‌شوند. پیامبر(ص) پس از نقل این سخن سه مرتبه فرمود: در این ماه شب قدر است که از هزار ماه بهتر است و محروم (حقیقی) کسی است که از شب قدر محروم گردد. از پیامبر(ص) روایت شده است: هر کس شب قدر را احیا کند و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، همه گناهانش بخشیده می‌شود.

بر اساس آیه چهارم سوره قدر، فرشتگان و روح در شب قدر بر زمین فرود می‌آیند و طبق برخی احادیث، برای ابلاغ تقدیر سال آینده نزد امام می‌روند و آنچه مقدر شده را به او ابلاغ می‌کنند. از امام باقر(ع) در این باره نقل شده است: «در این شب، فرشتگان به دور ما طواف می‌کنند و ما بدین‌گونه متوجه شب قدر می‌شویم». در روایات دیگری به شیعیان توصیه شده که از این مسئله به عنوان استدلالی برای اثبات ضرورت امامت و حقانیت شیعه استفاده شود؛ بدین ترتیب که در هر عصری باید امام معصومی وجود داشته باشد تا فرشتگان، مقدرات را به او ابلاغ کنند.

اعمال شب‌های قدر دو نوع است:

• اعمالی که در هر سه شب انجام می‌شود و به اعمال مشترک معروف است.
• اعمالی که مخصوص هر یک از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است.